کمال گرایی در کودکان یکی از مهم ترین مباحث روز روانشناسی است. شاید بیشتر والدین از اینکه فرزندانشان شب و روز برای رسیدن به خواسته هایشان تلاش می‌کنند، خوشحال بوده و با افتخار بگویند” فرزند من یک کمال گراست!” . اما آنچه که این والدین نمی‌دانند این است که کمال گرایی گرچه یک ویژگی مطلوب شناخته می‌شود اما گاهی اوقات کمال گرایی بیش از حد، زمینه بروز اختلالات روحی و روانی را برای کودکان فراهم می‌کند.
بنابراین، لازم است در مورد شیوه تربیتی خود یک بازنگری داشته باشید و تلاش کودکتان را نه صرف نتیجه بلکه در مسیر انجام یک کار بدون در نظر گرفتن شکست یا موفقیت، تشویق کنید. پس با ما همراه باشید تا در این مقاله در مورد خصوصیات بچه های کمال گرا و راه های درمان آن صحبت کنیم.
نشانه های یک کودک کمال گرا
انعطاف پذیر نبودن
یکی از ویژگی های بارز تیپ شخصیتی کمال گرا، مقاومت در برابر تغییر است. فرض کنید کودک شما علاقه شدیدی برای درست کردن یک کاردستی با کاغذ و قیچی دارد و شما نمی‌توانید او را از این کار منع کنید. چرا که بعد از مخالفت با فرزندتان با واکنش شدید او روبه رو می‌شوید. این خصوصیت در کودک شما به مرور زمان به یک بحران بزرگ در زندگی خانوادگی تان تبدیل می‌شود. فرزندانی که در برابر تغییرات احساس خوبی ندارند و به راحتی آن ها را نمی‌پذیرند، جز کودکان کمال گرای افراطی محسوب می‌شوند.
انزوا و گوشه گیری
در برخی موارد دیده می‌شود که کودکان کمال گرا اگر کاری را به بهترین شکل ممکن انجام ندهند از نتیجه کارشان احساس خجالت و شرمندگی می‌کنند. مثلا بعضی از دانش آموزان از شنیدن نمره در مقابل دوستانشان می‌ترسند و حتی گاهی برای همین موضوع به مدرسه نمی‌روند.
این کودکان از قضاوت دیگران فرار می‌کنند و انزوا را به داخل جمع بودن ترجیح می‌دهند. کمال گرایی در کودکان باعث می‌شود تا آن ها نسبت به توانایی و موفقیت های خود دچار شک و تریدی شوند و دائما خودشان را با دیگران مقایسه کنند. به همین دلیل از تفریح با دوستان هم سن و سال خود دوری کرده و منزوی می‌شوند.
نتیجه گرا بودن و انتقاد از خود
یکی دیگر از نشانه های کمال گرایی در کودکان، تمرکز روی نتیجه کار است. این کودکان از روند کار لذت نمی‌برند و فقط به نتیجه فکر می‌کنند. برای همین اگر در آن کار موفق نشوند، خود را سرزنش کرده و توانایی های خود را زیر سوال می‌برند. کودکان کمال گرا دوست ندارند به سوالات و خواسته های دیگران جواب منفی داده و بگویند” نمیدانم “. در واقع این فرزندان از کلمه نمیدانم خجالت می‌کشند و اگر در کاری بهترین نباشند از آن فرار می‌کنند. این فرزندان بعدها در بزرگسالی در محیط دانشگاه و کار با مشکلات جدی مواجه شده و احساس انزوا و گوشه گیری در آن ها بیشتر می‌شود.
تفکر صفر و صدی یا سیاه و سفید
گاهی اوقات کمال گرایی والدین در تربیت کودک باعث دلزدگی فرزندشان از رشد و پیشرفت می‌شود. در یکی از جلسات مشاوره، مادری از فرزند خود اینگونه انتقاد می‌کرد” کودک من تا مدتی پیش بالاترین نمره مدرسه را می‌آورد و به درس و پیشرفت علاقه زیادی داشت. اما چندوقتی است که از لحاظ درسی افت کرده و دیگر مثل قبل تلاش نمی‌کند”
در حقیقت، آنچه که باعث این اتفاق شده این است که کودک وقتی نتوانسته خواسته های والدین خود را به طور عالی برآورده کند، به نوعی افسرده و خسته شده است.
او به خاطر تفکر صفر و صدی که شما در وجود او پرورش داده اید، بعد از اینکه نتوانسته یک کودک باهوش برای شما باشد، بین صفر و صد، صفر را قبول کرده است. این فرزندان نمی‌توانند تعادل لازم را در زندگی روزمره خود برقرار کنند و با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند.
به تعویق انداختن کارها
آخرین نشانه کمال گرایی در کودکان که در این مطلب در مورد آن صحبت می‌کنیم، به تعویق انداختن کارهاست. فرزندان کمال گرا چون دوست دارند تمام کارهایشان بدون هیچگونه نقص و مشکلی باشد. بعد از یک مدتی خسته شده و در انجام کارهای خود سست می‌شوند. معمولا وظایف و کارهایشان را به تعویق می‌اندازند و با یک احساس خستگی مفرط، آینده خود را تاریک و سیاه می‌بنند.
راهکارهای برخورد با کودک کمال گرا
توجه به تلاش و نتیجه گرا نبودن
اولین راه برای درمان کمال گرایی در کودکان، تشویق و توجه به تلاش های کودکتان برای انجام یک کار بدون در نظر گرفتن نتیجه است. شما باید به فرزندان خود بیاموزید آنچه که در زندگی ارزش دارد تلاش و لذت بردن از مسیر موفقیت است. به او بگویید که موفقیت تنها دلیل مهم زندگی ما نیست و هرکسی جدای از شکست و پیروزی، ارزشمند است. شما می‌توانید این مفاهیم را به طور عملی به فرزند خود نشان دهید. مثلا به جای اینکه او را به مطالعه برای گرفتن نمره 20 تشویق کنید، روند پیشرفت مطالعه او را تحسین کنید.
کنترل شرایط و سازگاری
به جای اینکه به فرزندان خود بگویید شکست خوب نیست، به آن ها بیاموزید که یک فرد موفق، شکست و پیروزی را در کنار هم تجربه می‌کند. اگرچه شکست تلخ و دردناک است اما فرزندان شما باید بتوانند با شکست کنار بیایند و دوباره شروع کنند. وقتی که فرزندان شما شکست را بپذیرند از لحاظ روحی به مراتب بهتر از زمانی است که از شکست بترسند و به خاطر شکست در کاری هیچ اقدامی نکنند.
در مورد شکست های خودتان صحبت کنید
یکی دیگر از راه های درمان کمال گرایی در کودکان، قصه گویی برای کودک در مورد تجربه شکست های خودتان است. با تعریف داستان هایی در مورد شکست خودتان و اطرافیانتان، نحوه کنار آمدن با آن ها و سپس جبران اشتباهات، به فرزندان خود بیاموزید که شکست بخش جدا ناپذیر زندگی ماست. اگر کودک شما متوجه بشود که هیچ کس نمی‌تواند جلوی شکست را بگیرد، راحت تر با اشتباهاتش کنار می‌آید.
افزایش عزت نفس
برای کمک به درمان کمال گرایی در کودکان، اعتماد به نفس و عزت نفس فرزند خود را بالاببرید. برای این کار می‌توانید توانایی و ویژگی های مثبت او را به وی نشان دهید. از آموزش مهارت های مختلف برای کشف استعداد و پرورش خلاقیت کودک بهره ببرید. فرزندتان باید به این باور برسد در بعضی از کارها خیلی موفق عمل می‌کند و لازم نیست در همه امور عالی باشد.
یکی دیگر از راه های افزایش عزت نفس در کودکان این است که بدون هیچ قید و شرطی به فرزند خود محبت کنید و به او بگویید که در هر صورت او را دوست دارید.
تجدید نظر در معیارهای تربیتی
یکی از علت کمال گرایی کودکان، کمال گرایی والدین است. یک بار توقعاتی را که از فرزند خود دارید، مرور کنید. آیا شما به طور معقولانه از او توقع دارید؟ توقعات شما در حد توانایی های او هست؟ شاید شما باعث کمالگرایی در فرزندتان شده‌اید؟ یک بار دیگر خواسته ها و توانایی های فرزند خود را مرور کنید. اگر احساس کردید که فرزندتان نمی‌تواند از پس خواسته های شما بربیاید، در نظرات خود تجدید نظر کنید.
سخن آخر
کمال گرایی اگر به درستی برای کودک تعریف شود، باعث رشد و موفقیت او خواهد شد. اما گاهی اوقات کمال گرایی در کودکان تنها زمینه بروز اختلالات روحی و روانی را فراهم می‌آورد. در همین زمان است که شما باید به مشاوره کودک مراجعه کنید و هرچه سریع تر برای درمان کودک خود اقدام کنید.
سوالات متداول
آیا کمال گرایی در کودکان خوب است؟
کمال گرایی یکی از ویژگی هایی است که می‌تواند خوب و یا بد باشد. اگر کودک شما دچار کمال گرایی افراطی شود، قطعا زمینه مشکلات روحی و روانی را برای کودک شما فراهم می‌کند.
نشانه های کودک کمال گرا چیست؟
کمالگرایی در کودکان به شکل های مختلفی بروز می‌کند. ما در این مقاله به پنج نشانه به تعویق انداختن کارها، تفکر صفر و صدی، انتقاد و سرزنش خود، عدم انعطاف پذیری و انزوا صحبت کرده‌ایم.
کودک کمال گرا چه زمانی نیاز به درمان دارد؟
اگر کودک شما در روابط اجتماعی خود دچار مشکل شود، به طور مثال از جمع دوستان خود فاصله بگیرد و خودش را دائما بابت اشتباهاتش سرزنش کند، آنگاه ما باید این خطر را جدی گرفته و به مشاوره کودک مراجعه کنیم.
مشاوره کودک فمیلیکو
در مرکز روانشناسی کودک فمیلیکو در مورد خصوصیات بچه های کمال گرا، نکاتی را بیان کردیم. اگر شما هم نکاتی به ذهنتان می رسد و در این پست از آن صحبت نشده است، بهتر است تا آن را در قسمت نظرات بنویسید تا دیگران هم از آن استفاده کنند و از سوی دیگر در مقاله دیگری به صورت اختصاصی به آن پرداخته شود.